Obszar, na którym osiedlili się Protobułgarzy, obfituje w ciekawe znaleziska archeologiczne (szczególnie nowe ośrodki państwa: Pliska, Presław i Madara). Odkryto tu rzeźby i rysunki ryte w miękkiej skale, przedstawiające obcy Słowianom wschodni koczowniczy sposób życia. Są to postacie konnych wojowników z łukiem i arkanem, ubranych w ostro zakończone hełmy. Rzeźby przedstawiają modele jurt koczowniczych. Na płytce ceramicznej odkrytej w Madarze obejrzeć można wizerunek szamana z ofiarnym ptakiem w prawej ręce.

Bułgarzy przynieśli na Bałkany odmienny system obliczania czasu według 12-letnich cyklów księżycowych, czyli kalendarz lunarny. Cała sztuka i kultura protobułgarska pozostawała pod silnymi wpływami tureckimi, mongolskimi oraz Persji sasanidzkiej. Wspaniały protobułgarski skarb składający się z 22 złotych naczyń powstał w kręgu kultury mieszanej europejsko-azjatyckiej. Naczynia te wyróżnia bogate zdobnictwo z motywami przejętymi ze sztuki hellenistycznej, ornamentyka roślinna wykazuje zbieżność z roślinną ornamentyką sasanidzką. Motywy ozdobne wyrażają treści religijne, symboliczne, baśniowe, legendarne, ale także i realistyczne. Do legendarnych należy postać króla Bahrama polującego na lwy i siedzącego na skrzydlatym gryfie z ludzką głową. Do sztuki irańskiej nawiązuje rzeźba nazywana Jeźdźcem Madarskim. Jest to wykuty w skale relief, który wznosi się 23 m ponad poziom terenu. Płaskorzeźba ukazuje jeźdźca, pod koniem leży lew przebity włócznią, obok widoczny jest pies. Relief otoczony jest napisami w języku greckim.

Dla pierwszego państwa bułgarskiego charakterystyczny był typ bazyliki trójnawowej, przykrytej pułapem drewnianym. Ten rodzaj budowli reprezentuje cerkiew Czterdziestu Męczenników w Tymowie, zbudowana około 1232 r.

Sztuka bułgarska w XIII i XIV w. pozostawała pod silnym wpływem Bizancjum, przyczyną była bardzo długo, bo trwająca dwa wieki, bizantyjska niewola. W XII w. budowano na ziemiach bułgarskich niewielkie cerkwie o założeniu centralnym, na planie krzyża greckiego. Kopuły cerkwi wznoszą się na czterech kwadratowych filarach. Między ramionami krzyża wznoszą się małe kaloty. Od strony wschodniej znajdują się pastoforia i prezbiterium. Do tego typu budowli należą cerkwie: św. Jana w Nesebyrze nad Morzem Czarnym pochodząca z XI w., jednonawowa cerkiew św. Dymitra w Tymowie i cerkiew w pobliżu wsi Kołusza, a także cerkiew św. Pantalejmona w Bojanie (w pobliżu Sofii).

Szkołę konstantynopolitańską cechuje zastąpienie filarów kolumnami, a równocześnie zasklepienie bocznych pastoforiów płaskimi kopułami, które z czterech stron otaczają kopułę główną. Od wschodu mają one wydłużone absydalne prezbiterium i osobną wieżę z kopułą nad narteksem. Bardzo ciekawe architektonicznie są zewnętrzne ściany tych budowli. Wokół ścian biegną ślepe arkady, czasami nad nimi występuje jeszcze fryz mniejszych arkad nad konsolami. Wszystkie te zewnętrzne elementy zdobiące pokrywają barwne płytki ceramiczne, ułożone geometryczne wzory. Wznoszono również cerkwie dwupoziomowe o sklepieniu krzyżowo-kopułowym. Dolna część stanowi zwykle kryptę dla rodziny fundatora. Najazdy tureckie i upadek Cesarstwa Tymowskiego spowodowały zastój w budownictwie tych wspaniałych budowli. Powstawały jedynie małe cerkiewki należące do ocalałych klasztorów, jednak ich znaczenie artystyczne było minimalne.

W tym samym czasie rozwijało się malarstwo ścienne, nawiązujące do wzorów bizantyjskich i tradycji hellenistycznej. Reprezentantem są tu XII wieczne freski na ścianie cerkwi grobowej w Baczkowie. Wszystkie malowidła są niesłychanie precyzyjnie dobrane do wnętrza i form architektonicznych konkretnej budowli. Wszelkie sceny i postacie są ukazane według ściśle określonego kanonu. Najstarszym zabytkiem tego typu sztuki są pozostałości fresków z cerkwi Czterdziestu Męczenników. Przedstawiają one sceny ewangeliczne i legendarne oraz stanowią ilustrację kalendarza kościelnego.

W XIII w. malarstwo ścienne zaczyna odstępować od tradycji monumentalnej. Malowidła ścienne umieszczane są w prostokątnych polach na ścianach narteksu, oddzielonych od siebie wąskimi paskami ściany. Najwspanialszym tego typu zabytkiem są freski na ścianach dwóch połączonych z sobą cerkiewek bojańskich. Tematyka tych obrazów nie jest tradycyjna, ponieważ cerkiew przeznaczona była na mauzoleum grobowe. Na podłużnych ścianach grobowca w dolnej części cerkwi przedstawione są portrety fundatora i jego żony, z drugiej strony cara Konstantyna Ticha Asena i jego żony Ireny. Obok znajduje się postać Chrystusa w świątyni oraz postacie świętych. Na sklepieniu widoczna jest malarska opowieść o św. Mikołaju cudotwórcy. Cechą charakterystyczną dla tego malarstwa jest harmonijność, posągowość, doskonałość i piękność przedstawianych postaci – to wpływ szkoły konstantynopolitańskiej. Realistyczne przedstawianie szat i broni oraz innych elementów tła to z kolei wpływ nurtu realistycznego. Realistyczne są także postacie fundatorów, które przedstawiają ich rzeczywiste indywidualne rysy, a nie schematyczne sylwetki. Inne freski nie dorównują bojańskim, gdyż cechuje je pewnego rodzaju prowincjonalizm, właściwy raczej ludowym warsztatom rzemieślniczym.

Wraz z malarstwem ściennym rozwijało się miniaturowe malarstwo kodeksowe. W twórczości tej można wyróżnić pewne charakterystyczne elementy: archaizmy sztuki wschodniochrześcijań-skiej, motywy sztuki romańskiej oraz stylizację zbliżoną do prymitywizmu ludowego. Odrębny nurt stanowiła wykwintna sztuka dworska znajdująca się pod znaczącym wpływem miniaturowego malarstwa bizantyjskiego. Należy tu wykonany dla cara Iwana Aleksandra kodeks zawierający bułgarski przekład kroniki Manassego, opowieść o wojnie trojańskiej i Ewangeliarz z 1356 r.

W tym samym czasie powstają piękne okazy rzemiosła artystycznego, szczególnie popularne stało się wyrabianie glazurowanej ceramiki, która służyła do ozdabiania budynków. Nastąpił ogromny rozkwit jubilerstwa oraz rzeźbiarstwa.

W dobie bułgarskiego odrodzenia narodowego bujnie rozwinęła się oświata i kultura narodowa. Najwybitniejszym pomnikiem architektury tego okresu jest monumentalny Monastyr Rilski oraz cerkiew przy tym klasztorze, wybudowana przez mistrza Pawła, most w Łoweczu oraz most w Białej na rzece Jantrze.

Bogaci bułgarscy kupcy zaczęli budować wspaniałe drewniane domy, bogato zdobione pięknymi rzeźbami. Rozwinęło się snycerstwo. Wśród zabytków bułgarskiej rzeźby w drewnie wyróżnia się ikonostas w cerkwi św. Bogurodzicy w Pazardżyku, ikonostas cerkwi w Monastyrze Riłskim oraz rzeźby kupieckiego domu Kableszkowa.

Malarstwo powoli uwalniało się od tematyki religijnej i przenikał do niego nurt realizmu ludowego. Istniały wówczas trzy szkoły malarzy ikon, czyli ikonopistów, i fresków ściennych, czyli zografów. Były to szkoła samokowska, bańska i triawenska.

Po wojnie krymskiej nastąpił zwrot ku malarstwu o treściach patriotycznych oraz portretowemu. Najwybitniejszym portrecistą był Stanisław Dospew-ski, który malował ikony, pejzaże i portrety. m.in. stworzył obraz przedstawiający Cyryla i Metodego. Drugim wybitnym XIX-wiecznym malarzem byl Mikołaj Pawłowicz, a największe znaczenie dla bułgarskiej sztuki przypisuje się jego obrazom historycznym i patriotycznym. Artysta ten domagał się wprowadzenia lekcji rysunku do szkół, aby szerzyć i rozpowszechniać zamiłowania artystyczne wśród młodzieży.

Wyzwolenie Bułgarii z niewoli tureckiej spowodowało przyspieszenie rozwoju wszystkich rodzajów sztuki. Ogromną rolę odegrała wówczas Szkoła Wyższa utworzona w Sofii w 1888 r., przekształcona potem w Uniwersytet Sofijski. Rozwijały się nauki ścisłe i humanistyczne, filozofia, historia i językoznawstwo.

Wielkie sukcesy osiągnął w tym czasie teatr, muzyka i sztuki plastyczne. W 1880 r. zbudowano w Płowdiwie budynek teatru amatorskiego. Po kilku latach, również w Płowdiwie, powstały pierwsze zawodowe zespoły teatralne. Pierwszy z nich, nazywany „Łzy i śmiech”, stworzył zalążek późniejszego Bułgarskiego Teatru Narodowego. Artyści tego teatru uczyli się aktorstwa w Moskwie i Petersburgu. Najczęściej wystawiano sztuki rosyjskie, ale także dramaturgów rodzimych, najczęściej Iwana Wazowa. Powstała również scena operowa; na początku XX w. wystawiano pierwsze opery bułgarskie.

Zaczął się również rozwijać śpiew chóralny. W 1922 r. powstało Konserwatorium Narodowe. Można powiedzieć, że cała bułgarska sztuka w tym okresie była pod wyraźnym wpływem artystów zagranicznych. Często byli to twórcy sprowadzani do Bułgarii przez rząd po to, by uczyć studentów rysunku. Dzieła tego okresu są więc eklektyczne, odzwierciedlają różne kierunki i wpływy. Wyraźne są tendencje realistyczne, neoimpresjonistyczne i ekspresjonistyczne. Ta różnorodność form i gatunków z jednej strony ukazuje poziom ówczesnych odbiorców, z drugiej natomiast jest wyrazem szybkiego i nieskrępowanego rozwoju kultury.

Formowanie się bułgarskiej kultury i sztuki było więc procesem złożonym i długotrwałym. Kształtowała się ona pod wpływem wielu czynników w różnych rejonach, często w sposób odmienny. Należy pamiętać, że u podstaw splatają się tradycje protobułgarskie i słowiańskie, a wpływ miała tu także kultura bizantyjska i turecka. Kultura ta i jej duchowe wartości zostały ukształtowane przez sposób życia i losy polityczne narodu, najpierw wolnych wędrujących wojowników, potem długoletnią niewolę. Naród ten jednak nie przestał żyć i walczyć o prawo do samodzielnego rozwoju i pielęgnowania tradycji, nie poddając się licznym dążeniom asymilacyj-nym.