RIŁSKI KLASZTOR MĘSKI (RIŁSKI MANASTIR).
Riłski Manastir, największy i najsłynniejszy monastyr w Bułgarii, leży na wysokości 1147 m n.p.m. w wąskiej dolinie rzeki Riłskiej w otoczeniu lasów i gór (119 km na południe od Sofii, trzy godziny jazdy autobusem). Monastyr założył w 927 r. mnich eremita Iwan Riłski. Pierwotna budowla Iwana znajdowała się w miejscu obecnej kaplicy św. Łukasza. W 1335 r. na budynki klasztorne spadła ogromna lawina śnieżna, niszcząc je doszczętnie. W 1385 r. bojar bułgarski Chrela odbudował monastyr, zmieniając jego położenie (3 km dalej od pierwotnego budynku). Z XIV w. pozostała tylko Chrelowata Kuła (wieża Chreli), pełniąca rolę wieży zegarowej (za obecną cerkwią). W kaplicy Preobrażenie Chrisotwo, na najwyższym piętrze wieży, zachowały się malowidła ścienne.

Do końca XIV w. w posiadaniu monastyru było wiele okolicznych wiosek. W XV w. klasztor został splądrowany i opuszczony. Odrestaurowano go w 1469 r., po przeniesieniu tu z Wielkiego Tyrnowa w uroczystej procesji relikwii św. Iwana Riłskiego. W niepomyślnych dla Bułgarii 500 latach panowania tureckiego monastyr wielokrotnie palili i grabili kyrdżalije, dezerterzy z armii tureckiej, którzy żyli w zbójeckich watahach. Sułtan Selim III nie miał chyba o nich dobrego zdania, skoro w jednym z fermanów (dokument urzędowy, dekret sułtański) napisał, że są to „nikczemne płazy rodem z piekła, przez pomyłkę Allacha Wszechmogącego stworzone na podobieństwo ludzi”. Ale wciąż odżywał Riłski Manastir, stojąc na straży zachowania i przetrwania kultury bułgarskiej. Mnisi ukrywali stare dokumenty, pisali nowe dzieła, wysyłali braci pielgrzymów, by przypominali narodowi o jego tradycji i kulturze i nie pozwolili zaprzepaścić mowy bułgarskiej i prawosławia. Gdy w 1833 r. klasztor spłonął, cały naród bułgarski składał dary na jego odbudowę, która trwała od 1834 r. do 1837. Obecnie zespół klasztorny zajmuje powierzchnię 32 tys. m2, jest otoczony murem grubości 2 m i wyskości 24 m. Budowlom nadano styl bułgarskiego odrodzenia narodowego.

Zwiedzanie

Ponury wygląd zewnętrzny klasztoru silnie kontrastuje z klimatem ciepła i spokoju pomalowanych w pasy arkad wirydarza. Ten nieregularny, duży plac otoczony jest czterema poziomami krużganków. Trzy muzea, znajdujące się obecnie na terenie klasztoru, zajmują 300 sal. W jednej z nich przechowywany jest oryginalny status założycielski klasztoru z 1378 r., podpisany i opieczętowany przez cara Iwana Szyszmana, oraz drewniany krucyfiks wyrzeźbiony przez brata Rafaiła, przedstawiający 1500 postaci ludzkich -każda wielkości ziarnka ryżu. Z górnych werand rozciągają się wspaniałe widoki na otaczające klasztor góry. Koniecznie należy zwiedzić starą kuchnię klasztorną (1816 r.) i dziedziniec, skąd widać 24-metrową wieżę Chreli, zbudowaną z kamienia. Zewnętrzną elewację podzielono łukami na całej wysokości. Na najwyższym piętrze znajduje się mała cerkiewka, otoczona z trzech stron wąską galeryjką. Dawniej w olbrzymich kotłach kuchni przygotowywano posiłki dla licznych pielgrzymów.

Wspaniała, zwieńczona trzema przepięknymi kopułami, współczesna cerkiew św. Bogurodzicy zbudowana została w latach 1834-1837. Aż 1200 fresków, wymalowanych w latach 1840-1848, przedstawia postaci dobroczyńców, starotestamentowych władców, apostołów, aniołów, demony i męczenników; a wszystko to bogato zdobione kwiatami, winną latoroślą i rysunkami ptaków. Wiele z tych malowideł wykonał słynny malarz bułgarskiego odrodzenia narodowego Zachari Zograf. Pozłacany ikonostas, przedstawiający 36 scen biblijnych, jest wybitnym dziełem artystów rzeźbiarzy z Samokowa i Bańska. Biblioteka klasztorna posiada ponad 20 tys. tomów cennych dzieł.

Monastyr czynny jest codziennie; na jego teren nie wolno wchodzić w szortach, a plecaki należy pozostawić w szatni na zewnątrz. Z północno-wschodniego stoku rozciąga się interesujący widok na klasztor.

Nieco ponad kilometr w górę doliny, za skrętem na kemping, skryta wśród drzew po lewej stronie, stoi cerkiew św. Łukasza. Stamtąd dobrze oznakowany szlak prowadzi w górę, przez las, do zbudowanej w XVIII w. cerkwi z kamiennym sarkofagiem, w którym niegdyś złożono ciało Iwana Riłskiego, i do pustelni-jaskini, gdzie żył i zmarł święty eremita. Zgodnie z miejscową legendą ci, którzy potrafią przecisnąć się przez otwór w sklepieniu jaskini, są bez grzechu. Ponieważ nie tak trudno tego dokonać, przy dziurze gromadzą się tłumy.

Noclegi i wyżywienie

W klasztorze można wynająć pokoje z łazienkami (bez ciepłej wody) w cenie 15 $ od osoby. Recepcja znajduje się obok muzeum. Za klasztorem jest parę restauracji. Noclegi w pokojach wieloosobowych (8 $) oferuje Turisticzeska spałna, znajdująca się w rejonie dawnej piekarni (1866 r.), w pobliżu snack barów. W noclegowni nie ma pryszniców. O kilometr odległy jest od klasztoru kemping Bor (czynny od czerwca do września). Pobliski kemping Zodiak (tel.22340) w cenie 4 $ od osoby oferuje noclegi w domkach.

Podróż – Na zachód od monastyru znajduje się niewielka stacja autobusowa. Wyjeżdżając z Sofii porannym autobusem, Riłski Manastir można zwiedzić w czasie jednodniowej wycieczki. Z dworca Sofia-Owcza Kupeł odjeżdżają w tym kierunku trzy autobusy dziennie (dojazd na dworzec tramwajem #5 lub # 11). Autobus poranny kursuje codziennie. Od października do marca, z Riły do Sofii kursuje autobus popołudniowy (od piątku do niedzieli). Jadąc z Sofii do Riły, bilet należy wykupić w biurze rezerwacji w arkadach Pałacu Kultury (Sofia) z jednodniowym wyprzedzeniem; można też próbować na dworcu Owcza Kupeł, na pół godziny przed odjazdem autobusu.

Latem, w niedziele i święta, na popołudniowy kurs powrotny z Riły do Sofii może nie być biletów nawet na dzień przed wyjazdem, W takim przypadku należy pytać o połączenie z Riłskiego Manastiru do Koczerinowa (29 km na zachód na trasie kolejowej Kułata-Sofia) lub do Stanke Dimitrow (starej osady, którą zbudowali Rzymianie; prowadzą stąd szlaki turystyczne w góry Riły) na trasie do Sofii.