Po drodze do Chisarii leży miejscowość uzdrowiskowa Bania, z pokładami leczniczego torfu. Chisaria, leżąca na zboczu Srednej Gory, jest największym w Bułgarii zdrojowiskiem z wodami mineralnymi do picia i znanym w świecie ośrodkiem balneologicznym. Wody źródlane leczą różne choroby. Słynnym uzdrowiskiem była już w czasach Rzymian i Bizantyjczyków, którzy tutaj zażywali kąpieli. Jeszcze teraz kąpiemy się w łaźniach mających fundamenty zbudowane rękami Rzymian, ale i tak wcześniej od nich leczyli się tu Trakowie.

Miasto nazywało się kolejno Augusta, Diocletianopolis, za Bizantyjczyków Se-bastopolis i Aleksiopolis, a Turcy dali mu nazwę Hissaria (twierdza), pewnie dlatego, że z trudnością je burzyli. Właśnie – aby uchronić się przed barbarzyńcami – Rzymianie otoczyli miasto 2300-metrowym murem, w którym były cztery bramy wjazdowe. Po bokach głównej bramy ustawiono posągi bóstw. Zachowały się fragmenty murów i bram oraz grobowiec rzymski z IV w., z mozaikami i freskami. W okresie największego rozkwitu w V i VI w. wzniesiono 9 bazylik, gdyż Aleksiopolis było siedzibą biskupstwa. Trzeba jednak dodać, że najstarszą bazylikę wzniesiono w IV w. Chrześcijaństwo na Bałkanach szerzyło się bardzo wcześnie. Znaleziono też płytę nagrobną wikariusza Tracji, Solomona (VI w.). Muzeum Archeologiczne przechowuje zabytki trackie i fragmenty architektoniczne budowli rzymskich i bizantyjskich. W Chisarii można zobaczyć również meczet i cerkiew, a w teatrze, zbudowanym według najlepszych rzymskich wzorów, działa teatr letni.

Miasteczka róż i apostołów wolności

Dolina Róż, leżąca w kotlinie między Sredną Gorą a Starą Płaniną, ciągnie się od Kazanłyku do Klisury. Właśnie tutaj działali bohaterowie bułgarskiego odrodzenia narodowego, powstańcy kwietniowego zrywu, zwani w Bułgarii apostołami wolności. Kałofer był miastem Christa Botewa, który wzorował się na taktykach polskich powstańców, z którymi utrzymywał ścisłe kontakty; w Karłowie urodził się Wasił Lewski (w jego zrekonstruowanym domu jest teraz muzeum); w mieście Sopot – poeta i pisarz Iwan Wazów, autor znanej powieści Pod jarzmem i przekładu Epilogu z Pana Tadeusza. Klisurę zniszczyli Tlucy za przystąpienie jej mieszkańców do powstania kwietniowego (1876 r.).

Złotymi zgłoskami w historii Bułgarii zapisał się Monastyr Trojański (12 km od miasta Trojan). Tutaj miał swą siedzibę komitet Wasiła Lewskiego, którego członkami byli również mnisi i okoliczni popi. Monastyr od wieków udzielał schronienia prześladowanym przez władze tureckie hajdukom i tym, którzy uciekali przed ich karzącą ręką. Nieraz Turcy szukali tutaj Lewskiego… Monastyr ma jednak różne zakamarki i jest ogromny – to trzeci co do wielkości klasztor w Bułgarii. Pochodzi z XV w. Zachari Zograf, przedstawiciel malarstwa realistycznego, w 1849 r. ozdobił ściany wspaniałymi freskami. Oprócz największych skarbów monastyru – rękopisów i starodruków – są tam wspaniałe ikony, wykonane przez malarzy szkoły triawneńskiej.

TROJAN

Przełęczą Trojańską szedł, przeprawiając się przez góry Starej Płaniny, Aleksander III Wielki w 334 r. p.n.e. w swym wielkim pochodzie na spotkanie perskiego władcy Dariusza III. A jednak wcześniej wędrowali tędy Trakowie… Po tych starych śladach cesarz Trajan popędził legiony, by zbudowały drogę z Mezji (Mizja) nad Dunajem do Filipopolis (Płowdiw). Czyżby wiedział, że gorzelnie w tym mieście, które zbuduje na popasie, będą pędziły najlepszą bułgarską rakiję, i to dopiero ona rozsławi jego, Trajana, imię?

ŁOWECZ

Z Oescus (Gigen) nad Dunajem wiodła rzymska droga do Filipopolis (Płowdiw). Twierdza Melta chroniła tego szlaku. Potem była też warownią carów Asena i Piotra (Drugie Państwo Bułgarskie), którzy rozbudowali miasto. Pozostały po niej ruiny. Na rzece Osym „złote ręce” samouka Kołu Ficzeta wzniosły wspaniały kryty most ze ścianami, oknami i pomieszczeniami na kramy.
W Łoweczu był główny oddział komitetu wyzwoleńczego, którym kierował • Wasył Lewski.
Na wschód od Łowecza (20 km) w pobliżu rzeki Osym znajdują się jaskinie Dewetaszka i Wodna, z podziemnymi rzekami, wodospadami i jeziorami. Wyjątkowej urody są tutejsze stalagmity i stalaktyty. Znaleziono w nich ślady obecności człowieka epoki kamiennej.